Glukoza to cukier prosty, który stanowi podstawowe źródło energii dla komórek ciała. Wszystkie przyjęte z pokarmem węglowodany są metabolizowane do glukozy – przyjęcie posiłku z węglowodanami prostymi bądź złożonymi prowadzi do zwiększenia poziomu glukozy we krwi.
Kolejną reakcją organizmu na spożycie węglowodanów jest synteza przez trzustkę insuliny – hormonu o działaniu hipoglikemizującym. Odpowiada on przywrócenie prawidłowego poziomu glukozy we krwi. Dlaczego zatem dochodzi do rozwoju hiperglikemii, czyli zbyt wysokiego poziomu glukozy we krwi? I jak temu zaradzić?
Glikemia, czyli stężenie glukozy we krwi podlega ścisłej kontroli – zbyt wysoki lub zbyt niski poziom glukozy we krwi powoduje poważne komplikacje zdrowotne. Prawidłowy poziom glukozy na czczo to 70 – 99 mg/ dl, zaś glikemia przygodna, najczęściej mierzona 2 godziny po posiłku nie powinna przekraczać wartości 140 mg/ dl. Wszelkie odstępstwa od normy wymagają zdiagnozowania. Co może pójść nie tak w przebiegu normalizowania glikemii?
Najczęstsze anomalie mogą dotyczyć ilości insuliny bądź jej działania. Główną przyczyną hiperglikemii jest zbyt obfite spożywanie węglowodanów – zwyczajowo w każdym posiłku. Trzustka jest wtedy ciągle pobudzana do syntezy insuliny; gdy stan taki utrzymuje się przez dłuższy czas, może dojść do stopniowego wyczerpywania się zdolności trzustki do syntezy insuliny. Rzadziej obniżona sekrecja tego hormonu jest wynikiem uszkodzenia trzustki na skutek działania procesów zapalnych czy autoimmunologicznych.
Na skutek nadmiernego spożywania węglowodanów bardzo często dochodzi do rozwoju insulinooporności – wtedy komórki są niewrażliwe na działanie insuliny. Efektem jest nadmierne wydzielanie tego hormonu i stale podwyższony poziom glukozy we krwi. Konsekwencją każdego z tych stanów może być cukrzyca.
Niekiedy wysoki poziom glukozy we krwi jest konsekwencją innych chorób:
Coraz częściej ma miejsce zupełnie odwrotna sytuacja, gdy poziom glukozy we krwi jest zbyt niski. Generowana niewłaściwym trybem życia hipoglikemia reaktywna to stan, gdy około 3 – 4 godziny po spożyciu posiłku dochodzi do nadmiernego spadku cukru we krwi. Najważniejsze przyczyny hipoglikemii reaktywnej to – tak jak w przypadku hiperglikemii – zbyt wysoka podaż węglowodanów, a także nadużywanie alkoholu, zbyt niska podaż tłuszczów czy głodzenie się.
Zbyt wysoki poziom glukozy we krwi wywołuje szereg niekorzystnych zmian w organizmie. Dochodzi do uszkodzenia wielu struktur komórkowych, co przekłada się na zaburzenia funkcjonowania narządów. Może dojść do zaburzenia pracy nerek, uszkodzenia wzroku, rozwoju miażdżycy i jej powikłań, uszkodzenia nerwów i zaburzeń czucia. Dlatego tak ważne jest jak najszybsze unormalizowanie glikemii.
Jeśli przyczyną zbyt wysokiego poziomu glukozy we krwi jest choroba o podłożu hormonalnym – konieczne jest jej wyleczenie; wtedy poziom glukozy powinien wrócić do normy. Natomiast jeśli przyczyną hiperglikemii jest niewłaściwy tryb życia – zmiana nawyków na zdrowsze powinna pomóc. Ważna jest zmiana diety, regularna aktywność fizyczna, unikanie stresu i alkoholu. Tych kilka zdrowych nawyków pozwoli przywrócić prawidłowy poziom glukozy we krwi, a także zapobiec rozwojowi insulinooporności czy cukrzycy, a także ich powikłań.
A jeśli już doszło do rozwoju cukrzycy, prawidłowy styl życia może znacząco wyeliminować konieczność stosowania leków hipoglikemizujących czy insuliny. Co zatem robić?
Podstawową zmianą powinna być ta dotycząca przyzwyczajeń żywieniowych. Należy ograniczyć spożycie węglowodanów zwiększając spożycie tłuszczów. Taka dieta oparta na tłuszczach jest – jak udowodniono ostatnio w wielu badaniach klinicznych – niezwykle skutecznym narzędziem do leczenia i profilaktyki cukrzycy czy insulinooporności. W przypadku takiej diety energia pozyskiwana jest z tłuszczów, zaś znikoma podaż cukrów nie prowadzi do wzrostu poziomu glukozy we krwi ani ciągłego wyrzutu insuliny. Poprawia się czynność trzustki, zwiększa się wrażliwość tkanek na insulinę. W ten sposób szybko uzyskać można poprawę parametrów glikemii bez jednoczesnego ryzyka hipoglikemii.
Dieta oparta na tłuszczach ogranicza ponadto stany zapalne, normalizuje poziom cholesterolu we krwi, wspomaga pracę wielu układów: odpornościowego, hormonalnego, nerwowego czy sercowo – naczyniowego. Pomaga także utrzymać prawidłową masę ciała.
Regularne uprawianie sportu sprzyja utrzymaniu właściwego poziomu glukozy we krwi. Dochodzi wtedy do zwiększenia zużycia glukozy oraz zwiększenia insulinowrażliwości komórek. Jak jednak wysiłek fizyczny ma się do wspomnianej wcześniej diety ubogiej w węglowodany? Skąd mięśnie pozyskają energię?
Spożywając tłuszcze możemy bardzo efektywnie ćwiczyć – glicerol pozyskiwany z kwasów tłuszczowych zostanie zmagazynowany w postaci glikogenu w wątrobie. Potem ta zapasowa forma glukozy wykorzystana zostanie podczas wysiłku, podobnie jak glukoza krążąca we krwi.
Ruch usprawnia ponadto krążenie, normalizuje ciśnienie krwi, pomaga utrzymać prawidłową postawę ciała – wszystko to wpływa na sprawne funkcjonowanie organizmu i profilaktykę złożonych zaburzeń metaboliczno – hormonalnych.
